DZIAŁ TWORZONY WE WSPÓŁPRACY Z PORTALEM POLONII
TOWARZYSTWA NAUKOWEGO KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II
Holandia licząca około 15 milionów mieszkańców stała się także ojczyzną z wyboru dla niektórych Polaków. Zaczęli się oni tu osiedlać po 1908 r., przeważnie w uprzemysłowionej Limburgii, podejmując najczęściej pracę w kopalniach węgla kamiennego. Pod koniec pierwszej wojny światowej mieszkało ich w Holandii już około 2 tysięcy. Po zakończeniu działań wojennych zaczęły napływać większe grupy Polaków z Belgii, Francji, Westfalii, a po 1926 r. także z Polski, osiedlając się - poza Limburgią - w Amsterdamie, Hadze i Rotterdamie. Przed drugą wojną światową mieszkało ich w Holandii około 4 tysięcy (prawie 3 tysiące musiało opuścić Holandię podczas kryzysu w latach 1931-1933).
Ks. prof. dr hab. Jan Walkusz - Wydział Teologii KUL, Instytut Nauk Teologicznych, kierownik Katedry Historii Kościoła w Czasach Najnowszych, Metodologii i Nauk Pomocniczych
Po r. 1945 rozpoczął się nowy rozdział w dziejach Polonii holenderskiej. W latach 1946-1947 osiedliło się tu około 2,5 tysiąca zdemobilizowanych żołnierzy oraz prawie 2 tysiące uchodźców z Niemiec, tworząc - wraz z emigracją przedwojenną - w latach pięćdziesiątych dość zwartą grupę, liczącą około 10 tysięcy osób. Liczba ta zaczęła następnie sukcesywnie maleć, dopóki w latach o-siemdziesiątych nie zwiększyła jej stosunkowo nieliczna najmłodsza emigracja z Polski.
Już w 1910 r. Polacy założyli w Heerlen swoją pierwszą organizację, tj. Towarzystwo Górnicze „Jedność” pod wezwaniem św. Wojciecha, następnie Zjednoczenie Zawodowe Polaków z siedzibą w Kerkrade, Związek Polaków w Holandii (1923), artystyczne koło amatorskie „Wesoły Tułacz” (1927). W celu pełnej koordynacji i sprawnego działania polskiego ruchu organizacyjnego 9 września 1930 r. utworzono Związek Polskich Towarzystw (ZPT) w Holandii, który przed drugą wojną światową zrzeszał około 30 organizacji i towarzystw i ponad 700 członków, którym przewodniczył Franciszek Walkowiak. Działalność ZPT koncentrowała się także na współpracy z Ojczyzną (głównie z Radą Organizacyjną Światowego Związku Polaków z Zagranicy w Warszawie), wspomaganiu inicjatyw krajowych (m.in. wsparto finansowo budowę Domu Polskiego w Warszawie, kopca J. Piłsudskiego w Krakowie, odbudowę zabytków Krakowa). Pewne zróżnicowanie ideowe wśród Polonii holenderskiej dało o sobie znać po drugiej wojnie światowej. Powstało wtedy m.in. Stowarzyszenie Polskich Kombatantów z siedzibą w Vlissingen, zrzeszające dawnych żołnierzy formacji zachodniej. Polskie Towarzystwo Katolickie, Polskie Stronnictwo Ludowe oraz Zjednoczenie Katolickie Polskich Towarzystw (z siedzibą w Brunssum), będące kontynuacją ZPT. Występująca do niedawna dwutorowość działalności polonijnej została w 1989 r. wyraźnie przełamana. ZKPT zrzesza obecnie 9 organizacji i stowarzyszeń, liczących ogółem 500 członków.
W okresie międzywojennym notuje się także początek polskiego czasopiśmiennictwa; od 1930 r. w Heerlen wydawano miesięcznik „Polak w Holandii”. Inne znaczące tytuły powstały już po 1945 r.: „Biuletyn Informacyjny” (do 1961 r.), przekształcony następnie w „Kombatanta Polskiego” - ukazujący się w Utrechcie do 1990 r. Rodacy prenumerowali także „Przewodnik Katolicki” oraz wydawanego we Francji „Narodowca”. W trosce o utrzymanie polskości utworzono w 1928 r. w Brunssum polską szkołę św. Stanisława Biskupa, zrazu z 30, a później z ponad 200 uczniami, z którymi pracowało 4 nauczycieli, prowadząc także dla dzieci z okolicznych miejscowości kursy języka polskiego, historii i geografii. W Brunssum, w oddanym do użytku w 1937 r. Domu Polskim, skupiało się całe życie kulturalne Polonii, a na mniejszą skalę w bibliotekach polskich, które istniały w większych skupiskach, propagując przede wszystkim czytelnictwo polskie. Bodaj największe zasługi w tym względzie położyło Towarzystwo im. A. Mickiewicza w Rotterdamie wraz z pierwszym duszpasterzem, ks. Wilhelmem Hoffmannem. Po drugiej wojnie światowej języka polskiego uczono już tylko prywatnie (najczęściej w domach), czym zajmował się do 1980 r. przede wszystkim nauczyciel Marian Jakubowski. Ducha polskiego krzewią także amatorskie zespoły pieśni i tańca, jak: „Wesoły Tułacz” w Heerlerheide, „Syrena” w Brunssum, „Mazur” i „Polonia” w Bredzie, „Wisła” w Amsterdamie, „Krakus” w Hadze oraz „Cracovia” w Eindhoven.
Polacy, choć kultywujący swoje tradycje narodowe, m.in. przy materialnym i duchowym wsparciu honorowych konsulów polskich w Heerlem - F. van der Kroona i L. G. de Rouwa, zapisali także chlubne karty w dziejach Holandii. Współpracowali czynnie z holenderskim ruchem oporu, a żołnierze Samodzielnej Brygady Spadochronowej, dowodzonej przez gen. Stanisława Sosabowskiego, brali udział w walkach o wyzwolenie Driel i Arnhem. Natomiast Pierwsza Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wyzwoliła Axel i Bredę. Nic więc dziwnego, że w miastach tych zachowało się sporo polskich pamiątek i miejsc pamięci narodowej: w Driel - pomnik ku czci spadochroniarzy (powstał w 1961 r.), w Bredzie - kaplica Matki Bożej Częstochowskiej (z 1955 r.), witraże z polskimi motywami w jednym z tamtejszych kościołów, polska sala w ratuszu miejskim, a także polskie groby na cmentarzach wojskowych w Arnhem i Bredzie oraz pięknie utrzymana polska kwatera na cmentarzu w Utrechcie, gdzie m.in. został pochowany w 1985 r. jeden z duszpasterzy polonijnych, ks. Leon Romała.
Ponieważ emigranci polscy zawsze łączyli sprawy narodowe z życiem religijnym oraz wiernością Kościołowi katolickiemu, stąd zabiegali o polskich duszpasterzy, którzy przyczyniali się do integracji rodzin rozsianych w nowym kraju. Stałe duszpasterstwo polonijne istnieje w Holandii od r. 1928, a wybitną rolę na tym odcinku odegrali m.in. ks. Wilhelm Hoffmann i ks. Franciszek Szajor ze Zgromadzenia św. Rodziny oraz oratorianin ks. Leon Romała; do 1928 r. dorywczo opiekę duszpasterską nad Polakami sprawowali tu księża z Polskiej Misji Katolickiej w Belgii.
Polska Misja Katolicka w Holandii jest obecnie zorganizowana w czterech regionach duszpasterskich (opiekę duszpasterską sprawują tu chrystusowcy). Każdy region obejmuje kilka miejscowości: Region I - Arnhem, Utrecht, Enschede, Assen, Nijmegen, Ulf i Groningen (duszpasterz ks. Aleksander Melbruda); Region II - Rotterdam, Haga, Vlissingen i Delft (duszpasterz ks. Stefan Ochalski); Region III - Amsterdam, Hillegom i Alkmaar (duszpasterz ks. Sławomir Trypuć); Region IV - Brunssum, Heerlen, Sittard, Maastricht, Echt, Eygelshoven, Venlo, Oosterhout, Breda i Eindhoven (duszpasterz ks. Stanislaw Nowak). Z reguły w każdej z wymienionych miejscowości duszpasterze odprawiają 2-3 msze św. (większe miasta) lub jedną (mniejsze ośrodki) miesięcznie. Ponadto w Brunssum w sobotę po 3 maja odprawiane jest nabożeństwo z okazji rocznicy Konstytucji z 1791 r., a w sobotę po 11 listopada - msza św. rocznicowa z okazji odzyskania niepodległości w 1918 r. Natomiast w Hoensbroek w każdą pierwszą niedzielę września, co łączy się z pielgrzymką do obrazu Matki Bożej Częstochowskiej (kościół Mariagewanden), odprawia się dodatkowo msza św. w języku polskim. Ostatnia zaś niedziela października przebiega w Bredzie pod znakiem modlitw za zmarłych. Stosowne modlitwy odmawiane są na cmentarzu wojskowym, a mszę św. sprawuje się w kościele oo. Kapucynów przy Schonsmolenstraat.
B. Janik. O emigracji polskiej iv Holandii. „Polacy Zagranicą” 2:1931 z. 1 s. 42-48:
A. Nadolny. Polonia holenderska. „Studia Polonijne” 1:1976 s. 109-138;
M. Pelczar. Polonia w Niderlandach. Almanach Polonii 1981. Warszawa 1980 s. 78-88;
S. O c h a l s k i. Zycie religijne i społeczno-kulturalne Polonii holenderskiej w latach 1918-1939. Lublin 1983 (mps BKUL);
H. Żmigrodzki. Polonia w krajach Beneluksu. W: Polacy w świecie. Polonia jako zjawisko społeczno-polityczne. T. 2. Lublin 1986 s. 261-276:
H. Żmigrodzki. Szkolnictwo polonijne w krajach Beneluksu do 1980 roku. W: Szkolnictwo polonijne XX wieku. Studia i rozprawy. Lublin 1986 s. 223-244;
J. W a l k u s z. Polonia w kraju tulipanów z bliska. „Duszpasterz Polski Zagranicą” 42:1991 s. 531-535;
A. Komórek. Polska emigracja w Holandii w okresie międzywojennym. „Przegląd Powszechny” 108:1991 s. 237-249;
M. Wrzeszcz. Holandia. Duszpasterstwo polonijne. W: Encyklopedia katolicka. T. 6 Lublin 1993 kol. 1 124-1127.
POLONIA IN THE NETHERLANDS
S u m m a r y
The mass influx of Poles to the Netherlands dates from 1908. The went there to seek job. At the end of the First World War there lived as many as ca 2000 newcomers from the Polish territory. A new wave of settlers arrived during the interwar years, settling mainly in Limburg, Amsterdam, Hague and Rotterdam. The number of Poles before the Second World War was ca 4000. After the war there arrived in the Netherlands mainly the demobilized Polish soldiers and refugees from Germany. In the 50s they numbered 10 000. The process of outflux of Poles from the Netherlands stopped as late as in the 80s. The Polish emigrants from the very beginning would set up their own trade unions and associations, social and cultural centres whose work was coordinated by the Alliance of Polish Societies (1930), which after the Second World War changed into the Union of Polish Catholic Societies. In the interwar period there was initiated the Polish periodical press and schooling. The Polish pastoral care has been working permanently in the Netherlands since 1928. The Polish Catholic Mission is established in four pastoral regions.
Translated by Jan Kłos
ŹRÓDŁO: STUDIA POLONIJNE
Czasopismo Studia Polonijne ukazuje się od 1976 r. Jest to rocznik naukowy o charakterze interdyscyplinarnym poświęcony szeroko rozumianej problematyce migracyjnej i poruszający kwestie związane z wychodźstwem polskim i Polakami przebywającymi za granicą. Wydawany przez Ośrodek Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz Towarzystwo Naukowe KUL.
Ilustracja: Kościół Ducha Świętego w Wilnie
Fot.: Wikipedia
Koloryzacja zdjęcia © Portal Polonii
Ks. prof. dr hab. Jan Walkusz - pracownik dydaktyczno-naukowy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, kierownik Katedry Historii Kościoła w Czasach Najnowszych, Metodologii i Nauk Pomocniczych (2003-2014 kierownik Katedry Historii Kościoła XIX i XX wieku) i dyrektor Instytutu Historii Kościoła KUL (2004-2012).
Urodzony 27 maja 1955 r. w Klukowej Hucie w Kartuskiem. Po ukończeniu Szkoły Podstawowej w Mściszewicach (1970) i Liceum Ogólnokształcącego w Lęborku (1974) rozpoczął studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie, a po ich ukończeniu, przyjął 25 maja 1980 r. święcenia kapłańskie z rąk bpa Bernarda Czaplińskiego. Następnie pracował przez cztery lata w duszpasterstwie diecezji chełmińskiej jako wikariusz w: Osiu pod Świeciem (1980-1982), Działdowie (1982-1983) i parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni (1983-1984), uprawiając przez cały ten czas twórczość literacką i popularnonaukową. Skierowany w 1984 r. przez bpa Mariana Przykuckiego na studia specjalistyczne, kształcił się w zakresie historii Kościoła w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim pod kierunkiem ks. prof. dr. hab. Zygmunta Zielińskiego, który był promotorem jego pracy magisterskiej (Kościół katolicki w powiecie kartuskim podczas II wojny światowej - 1979) i doktorskiej (Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej II Rzeczypospolitej - 1990) - habilitacja (2002), profesor nadzwyczajny (2004), profesor tytularny (2009), profesor zwyczajny (2010).
Po ukończeniu studiów licencjackich (1986) i doktoranckich (1988), na wniosek ówczesnego rektora KUL ks. bpa prof. dr. hab. Jana Śrutwy, został w 1989 r. zatrudniony w Międzywydziałowym Zakładzie Leksykograficznym KUL jako asystent naukowy i redaktor zespołu opracowującego Encyklopedię Katolicką, ale już w następnym roku powołano go na stanowisko zastępcy kierownika Zakładu, a w 1991 r. - decyzją Senatu Akademickiego KUL - kierownika Międzywydziałowego Zakładu Leksykograficznego i redaktora naczelnego Encyklopedii Katolickiej. W latach 1991-1994 przeprowadził pełną komputeryzację Zakładu, dokonał gruntownej reorganizacji struktur redakcji oraz przygotował i wydał szósty tom Encyklopedii. Jako członek (z wyboru) Senatu Akademickiego KUL (1991-1994) przez ponad dwa lata był jego sekretarzem. Od 1995 r. J. Walkusz pracuje przy Katedrze Historii Kościoła XIX i XX wieku na Wydziale Teologii, prowadząc zajęcia z historii Kościoła Powszechnego, dziejów misji i metodyki. W badaniach naukowych zajmuje się sytuacją Kościoła podczas II wojny światowej, dziejami duchowieństwa katolickiego II Rzeczypospolitej, kulturą umysłową XIX i XX wieku, biografistyką, leksykografią i dziejami Polonii; z tej też tematyki powstają prace dyplomowe (magisterskie i doktorskie) na prowadzonym przez niego seminarium naukowym. Odbył kilka podróży badawczych, m. in. do Holandii (1991, 1997), Niemiec (1989, 1990, 1995), Stanów Zjednoczonych (1997, 1999) i Kanady (1996, 1997, 1998, 2002, 2008) wygłaszając przy tej okazji referaty m. in. w Paderborn, Phoenix, London, Windsor i Chatham.
W Katolickim Uniwersytecie Lubelskim pełnił lub pełni wiele funkcji administracyjnych i społecznych: sekretarz Insytutu Historii Kościoła KUL (1998-2004) i sekretarz redakcji "Roczników Teologicznych" (w latach 2004-2001 - redaktor naczelny), delegat dziekana do spraw Międzynarodowego Programu Socrates-Erasmus, tutor Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych, kurator czasopisma "Brama Trzeciego Tysiąclecia", konsultant Encyklopedii Katolickiej i redaktor działu Geografia i statystyka kościelna, sekretarz Sekcji Historyków Kościoła Polskiego Towarzystwa Teologicznego, członek rady naukowej czasopisma "Folia Pomeraniae", założyciel i redaktor ogólnopolskiego rocznika naukowego "Kościół w Polsce. Dzieje i Kultura", a także współpracownik krajowych i zagranicznych wydawnictw leksykograficznych. Od 2002 r. przygotowuje doroczne zjazdy historyków Kościoła w Polsce. Po śmierci J. Drzeżdżona został w 1992 r. wybrany przewodniczącym jury finału konkursu recytatorskiego "Rodné Mowë".
J. Walkusz zadebiutował w 1977 r. cyklem wierszy; jako twórca wierszy (niektóre przetłumaczono na język niemiecki i angielski), piosenek, pieśni, esejów, artykułów, rozpraw, monografii i recenzji, jest autorem ponad 700 publikacji, w tym 31 książek autorskich oraz kilkunastu pod redakcją. Należy do 9 towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych, w tym Komisji Historycznej PAN, Komitetu Nauk Teologicznych PAN, Światowej Rady Badań nad Polonią oraz jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Opracowanie elektroniczne, grafika: Portal Polonii
Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
http://www.portalpolonii.pl
