Szanowni Państwo
zbliża się 11 listopada, nasze Narodowe Święto Niepodległości, ustanowione w 1937 roku dla upamiętnienia odzyskania państwowości po 123 latach zaborów (1795–1918). Pamięć o 1918 roku jest wspomnieniem o patriotycznym zrywie, będącym powodem do dumy i szacunku dla jego uczestników. Wówczas wspólnym wysiłkiem wielu środowisk politycznych i intelektualnych, zarówno w zniewolonym kraju, jak i na obczyźnie, osiągnięto coś, o czym marzyły pokolenia.
Z kart historii, jako architekci niepodległości, przebijają się takie postaci jak: Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Wincenty Witos, Wojciech Korfanty, Józef Haller. Nie należy jednak zapominać, że za tymi bezspornie wybitnymi dowódcami, dyplomatami, działaczami społecznymi i politykami stały rzesze, często bezimiennych, patriotów gotowych poświęcić życie polskiej sprawie. – Półtora wieku walk krwawych, nieraz i ofiarnych, znalazło swój triumf w dniu dzisiejszym. Dzisiaj mamy wielkie święto narodu, święto radości po długiej, ciężkiej nocy cierpień […] – mówił Józef Piłsudski w orędziu wygłoszonym podczas otwarcia Sejmu Ustawodawczego, 10 lutego 1919 r.
Dzieliły ich doświadczenia i wizja przyszłej Polski. Łączyła determinacja i wiara w to, że Polacy są na tyle silni, by po 123 latach zaborów wybić się na niepodległość. – Jesteśmy różni, pochodzimy z różnych stron Polski, mamy różne zainteresowania, ale łączy nas jeden cel. Cel ten to Ojczyna, dla której chcemy żyć i pracować. –pisał Roman Dmowski w 1903 roku, w swoim dziele Myśli nowoczesnego Polaka. Co ważne, byli również krytycznymi recenzentami naszych zalet i przywar. – Żaden z narodów na świecie nie może się poszczycić takim jak nasz bogactwem uczuć i nastrojów. [...] Może w tym tkwi czar nasz ujmujący, a może też to i wada wielka! – mówił Ignacy Jan Paderewski z okazji Roku Chopinowskiego (1910). Ale nikt nie wątpił, że wartością nadrzędną jest niepodległość. – Trzeba ratować Ojczyznę, trzeba jej oddać wszystko – majątek, krew i życie, bo ta ofiara stokrotnie się opłaci, gdy uratujemy państwo od niewoli i hańby. – pisał, 30 lipca 1920 r., Wincenty Witos w Odezwie Do Braci Włościan na wszystkich ziemiach polskich.
– Niepodległość nie jest dana raz na zawsze– to również prawda wypowiedziana przez Józefa Piłsudskiego, o której nie można zapominać w perspektywie zbliżającego się święta. Doświadczyło jej pokolenie międzywojnia. Niemiecka napaść zmieniła Polskę na długie lata. Po okupacji kraj, nominalnie niepodległy, dostał się w szpony obcej naszemu narodowi ideologii komunistycznej, narzuconej siłą, acz pod pozorem legalnych procesów państwowotwórczych. To kolejna lekcja historii, że ład prawny nie istnieje w oderwaniu od woli narodu, a decyzje podejmowane poza nami (mamy tu na myśli ówczesny układ jałtański), nigdy nie powinny być urzeczywistniane. Święto Niepodległości, mimo że pomijane ze względów ideologicznych od 1945 roku, pozostało w sercach i umysłach Polaków, by powrócić w należnym mu majestacie po roku 1989.
Dla zachowania suwerenności niezbędna jest narodowa jedność, wspólnota stanowiąca o sile Polaków, zdeterminowanych do odpowiedzialnego samostanowienia o sobie. Dlatego obecnie Narodowe Święto Niepodległości to czas refleksji nad podstawowymi wartościami, sprzyjającymi rozwojowi Polski, konstytuującymi państwowość, pomyślność obywateli, ład polityczny i moralny.
Wbrew pozorom odpowiedź nie jest łatwa, bo musi uwzględniać także zagrożenia, na które nie mamy bezpośredniego wpływu, jak choćby tocząca się za naszą granicą wojna i ekspansjonistyczne zapędy współczesnych dyktatorów. Powiedzenie Cycerona – Historia jest nauczycielką życia–pozostaje nadal aktualne i warte powszechnej uwagi.
W ten szczególny dzień my – Polacy w kraju oraz Polonia i Polacy poza granicami – spotykamy się, aby uroczyście i refleksyjnie uczcić tę rocznicę. Szczególne ważne dla wzmacniania narodowych więzi jest wspólne odśpiewanie hymnu i opowieści o symbolach Niepodległej, znaczeniu i formach współczesnego patriotyzmu, wolności będącej przywilejem i zobowiązaniem, jednym słowem – o Polsce. O Ojczyźnie, która zgodnie ze słowami Cypriana Kamila Norwida – jest naszym wielkim zbiorowym obowiązkiem. Ponownie zbierzmy siły, aby podjąć ten jednoczący nas obowiązek.
Niech się święci Niepodległa Rzeczpospolita!
Profesor Jacek Gołębiowski
Dyrektor Instytutu Rozwoju Języka Polskiego
im. świętego Maksymiliana Marii Kolbego
Warszawa, 2 listopada 2023 r.
Listopad 1918 r. był w Europie czasem szczególnym. Wraz z kończącą się I wojną światową, nazywaną wówczas Wielką Wojną, w przeszłość odchodził stary porządek. Trzy mocarstwa, które pod koniec XVIII w. dokonały rozbiorów I Rzeczypospolitej, doznały klęski: Niemcy i Austro-Węgry przegrały wojnę, a carska Rosja upadła w wyniku rewolucji bolszewickiej. Na mapę naszego kontynentu powróciła Polska, odzyskująca niepodległość po trwającej grubo ponad wiek niewoli.
Powrót polskiej państwowości był procesem rozciągniętym w czasie, trudno zatem wskazać jedną datę symbolizującą narodziny II Rzeczypospolitej. Rada Regencyjna, organ władzy Królestwa Polskiego powołany przez niemieckich i austriackich okupantów, niepodległość ogłosiła już 7 października 1918 r., w kolejnych dniach przejęła władzę nad wojskiem, a także przypisała sobie uprawnienia parlamentu i powołała rząd.
Równocześnie, wobec przesądzonej kęski Niemiec i Austro-Węgier, w wielu miejscach w Polsce zaczęły formować się ośrodki władzy nieuznające zwierzchnictwa Rady – wśród nich utworzony 7 listopada w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. Koniec rządów Rady Regencyjnej nastąpił kilka dni później. 11 listopada – w dniu ostatecznej kapitulacji Niemiec – przekazała ona powracającemu do Polski z Magdeburga Józefowi Piłsudskiemu władzę zwierzchnią nad wojskiem.
14 listopada, już jako Naczelny Dowódca Wojska Polskiego, Piłsudski otrzymał pełnię władzy. Rozpoczął się okres kształtowania ustroju nowo powstałego państwa i formowania jego naczelnych władz: utworzono rząd, w demokratycznych wyborach wybrano Sejm Ustawodawczy, który uchwalił tymczasową konstytucję. Zdecydowano też o republikańskim charakterze II Rzeczypospolitej.
Ostatecznie świętem państwowym i dniem wolnym od pracy 11 listopada stał się w 1937 r., kiedy to Sejm uchwalił ustawę o Święcie Niepodległości. Ten akt prawny usankcjonował kilkunastoletni zwyczaj uroczystych obchodów organizowanych właśnie tego dnia. Jak wyjaśniał podczas debaty nad projektem ustawy poseł sprawozdawca, o uznaniu 11 listopada za symboliczną datę odzyskania niepodległości zdecydowały dwa fakty. Po pierwsze, wtedy właśnie „źródłem i dzierżycielem” władzy w Polsce został Józef Piłsudski, a stało się to „wśród powszechnego porywu serc ze strony szerokich mas Narodu”. Po drugie zaś, celem ustanowienia dnia świątecznego było „złożenie hołdu wielkiemu duchowi Józefa Piłsudskiego”. Bez wątpienia trudno byłoby pośród pierwszych dni i tygodni niepodległości wskazać datę silniej związaną z postacią późniejszego Marszałka niż właśnie 11 listopada.
Szczególnego znaczenia listopadowa rocznica nabrała w kolejnych latach niewoli: w czasie II wojny światowej oraz w okresie PRL. 11 listopada stał się wówczas zakazanym symbolem marzeń i nadziei o powrocie wolnej Polski. Świętem państwowym został ponownie w 1989 r.
POSŁUCHAJ TEKSTU ZAMIESZCZONEGO NA STRONIE / CZYTA SYNTEZATOR MOWY
