CZWARTY DZIEŃ KONGRESU

---

Sesja wykładowo-warsztatowa

„Polskie korzenie – jak i gdzie szukać informacji o polskich przodkach?”

dr hab. Tomasz Nowicki, prof. KUL
dr hab. Piotr Rachwał, prof. KUL

Zbiory polonijne i emigracyjne jako źródło w badaniach genealogicznych

Mariusz Olczak - Dyrektor Archiwum Akt Nowych

Badania genealogiczne to nie snobizm

Odkrywanie własnych korzeni dzięki internetowym narzędziom stało się prostsze i możliwe również w domu. Badania genealogiczne to już nie snobizm. Osobom, których przodkowie dawno temu wyemigrowali z Polski, badania pozwolą na odnalezienie własnej tożsamości, ale też pomogą w zdobyciu Karty Polaka, polskiego obywatelstwa czy w dochodzeniu praw majątkowych.

Wykład „Polskie korzenie - jak i gdzie szukać informacji o polskich przodkach?” mający miejsce podczas 1. Światowego Kongresu Polskiej Edukacji i Nauki za Granicą w Jachrance cieszył się ogromnym zainteresowaniem przedstawicieli środowisk polonijnych. Wygłosili go - dr hab. Piotr Rachwał i dr hab. Tomasz Nowicki - profesorowie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i twórcy portali internetowych: ksiegimetrykalne.pl oraz rodzinawzrodlach.pl.

„Badania genealogiczne nad własną rodziną są modne. Różne są motywacje tych działań, czasami zwykły snobizm, ale badania mają wymiar praktyczny z punktu widzenia osób, które z Polski wyjechały dawno temu i utraciły w kolejnych pokoleniach wiedzę, skąd pochodzą” - podkreślał Piotr Rachwał.

W jego opinii poszukiwanie tożsamości w dzisiejszych czasach jest bardzo ważne, ponieważ we współczesnym świecie jest wiele zagrożeń, w tym wymierzonych w kierunku rodziny. Dlatego odkrycie polskich korzeni nie tylko zaspokaja ciekawość i ma ogromne znaczenie dla budowania poczucia wspólnoty, ale też posiada wymiar praktyczny, ułatwiając otrzymanie dokumentów - Karty Polaka czy polskiego obywatelstwa. Pomaga także w dochodzeniu praw majątkowych.

Polska diaspora to ponad 20 mln rozrzuconych po całym świecie osób polskiego pochodzenia. Największe skupiska Polaków za granicą to: 10 mln osób w USA, 2 mln w Niemczech, 1,8 mln w Brazylii, 1 mln we Francji, 900 tys. w Kanadzie, 700 tys. w Wielkiej Brytanii, 450 tys. w Argentynie i 200-300 tys. na Litwie. Ciekawa sytuacja występuje na Białorusi, gdzie według różnych danych ilość osób narodowości polskiej waha się od 295 tys. do nawet 1,1 mln.

Wielkie migracje Polaków rozpoczęły się jeszcze w XIX w. i odbywały się w kolejnych falach. Przykładowo do Stanów Zjednoczonych pierwsza wielka fala - tzw. migracja „za chlebem” - nastąpiła w latach 1870-1914, a w przypadku Brazylii rozpoczęła się już w latach 20. XIX wieku. Wśród potomków tych osób część zna swoją rodzinę, kultywuje tradycje, ale inni dopiero w czwartym czy piątym pokoleniu zaczynają się interesować swoimi korzeniami.

„Najważniejszym źródłem informacji są księgi metrykalne i akta stanu cywilnego. Tyle że pozyskanie danych z XIX w., kiedy Polska znajdowała się pod zaborami, nie jest proste. Dlatego postanowiliśmy to ułatwić poprzez stworzenie witryn internetowych ksiegimetrykalne.pl oraz rodzinawzrodlach.pl, które zawierają także skany oryginalnych dokumentów. Dzięki temu odnalezienie w wyszukiwarce nawet jednego dokumentu, np. świadectwa ślubu, pozwoli dotrzeć do informacji na temat dalszych przodków” - zaznaczył Piotr Rachwał.

Internet jest kopalnią wiedzy o przodkach. Do najważniejszych źródeł informacji należą witryny: genealodzy.pl, szukajwarchiwach.gov.pl, myheritage.pl, ksiegimetrykalne.pl, rodzinawzrodlach.pl oraz zdjęcia.rodzinnawrodlach.pl, regestry.lubgens.eu, a także źródła zagraniczne, jak familysearch.org.

Dr hab. Tomasz Nowicki wyjaśnił, jak szukać informacji na temat swoich korzeni. Po pierwsze należy uporządkować wiedzę na temat rodziny, zdobywając informacje od bliższej i dalszej rodziny o dacie i miejscu urodzenia, chrztu, ślubu, pogrzebu, ale też zawodu czy wyznania. Następnie sięgnąć do domowego archiwum w poszukiwaniu jakichkolwiek dokumentów.

Gdy ich nie ma, trzeba zajrzeć do archiwów oraz bibliotek, by przeszukać akta metrykalne i akta stanu cywilnego, księgi kościelne, kroniki, spisy ludności, księgi ludności stałej i niestałej, księgi notarialne i hipoteczne, księgi sądowe, rejestry podatkowe, inwentarze dóbr szlacheckich, listy pasażerów statków płynących np. do USA i Australii.

„Wiemy, że w Europie najwięcej emigrantów obsługiwały porty w Hamburgu i Bremie, natomiast przyjmowały ich porty Ellis Island - brama do Nowego Jorku, a w Brazylii - Rio de Janeiro i Santos. Warto sprawdzić witryny internetowe tych portów” - wskazał Tomasz Nowicki.

Portal ksiegimetrykalne.pl jest efektem projektu badawczego, rozpoczętego w 2012 roku w Instytucie Historii KUL, którego celem była inwentaryzacja, digitalizacja i wykorzystanie do badań demograficzno-historycznych staropolskich ksiąg metrykalnych Lubelszczyzny (w granicach historycznego powiatu lubelskiego). Witryna ma już ponad 240 tys. wyświetleń.

„Widzimy, że jest zapotrzebowanie i to cieszy, że ludzie sięgają do tych materiałów, szukają tych korzeni, tej polskości” - mówił Piotr Rachwał.

Źródło: PAP MediaRoom

Sesja wykładowa

Tożsamość polska w kontekście emigracji

prof. dr hab. Halina Grzymała-Moszczyńska – Akademia Ignatianum w Krakowie. Emerytowana profesor UJ

Problemy dziecka w szkole polonijnej

dr Stella Strzemecka

Tożsamość narodowa Polonii z perspektywy nauk o bezpieczeństwie

ks. dr hab. Cezary Franciszek Smuniewski, prof. UW

Zdjęcia: © Agata Pawłowska

Biuro Nowych Technologii IPN na I Światowym Kongresie Edukacji i Nauki Polskiej za Granicą

W dniach 5-9 lipca w Jachrance pod Warszawą odbył się I Światowy Kongres Edukacji i Nauki Polskiej za Granicą. To niezwykłe wydarzenie to okazja do spotkania, wymiany poglądów i doświadczeń a także integracji środowisk polonijnych rozsianych po świecie. Jednak najważniejszym celem, dla którego organizatorzy skupili w jednym miejscu osoby działające na rzecz edukacji i nauki polskiej za granicą, było wypracowanie konkretnych propozycji systemowych rozwiązań, które następnie zostały przekazane Ministrowi Edukacji i Nauki.

Biuro Nowych Technologii IPN z oczywistych względów było obecne w trakcie trwania Kongresu. Nowe technologie oferują niezwykłe możliwości edukacyjne i umiejętnie wykorzystane mogą wzmocnić więzi ekspatriantów z Polską a także przyczynić się do zachowania polskiej tożsamości poza granicami kraju. Dla wszystkich uczestników Kongresu, Biuro Nowych Technologii przygotowało Strefę Nowych Technologii, w której znalazły się jego projekty: „Gra Szyfrów” o wojnie polsko-bolszewickiej i dokonaniach polskich kryptologów, „Szybowcowa ‘87” o działalności podziemnej Solidarności Walczącej, a także hologramy i materiały edukacyjne (podcasty, quizy, scenariusze lekcji historii) wspierające proces nauczania historii Polski. Różnorodne projekty przygotowane przez Biuro Nowych Technologii, wskazały przybyłym na Kongres nauczycielom i menedżerom kultury polskiej za granicą, jak w atrakcyjny i nowoczesny sposób opowiadać o polskiej historii.

Przy Strefie Biura Nowych Technologii IPN w trakcie Kongresu można było zapoznać się z wystawą „»Ramię krzep – Ojczyźnie służ« 135 rocznica powstania Sokolstwa Polskiego w Ameryce”, wystawą „Archiwum Pełne Pamięci” a także z ofertą wydawniczą Instytutu Pamięci Narodowej w mobilnej księgarni.

W części merytoryczno-szkoleniowej obrad Kongresu zorganizowano interesujące wykłady, ukazujące m. in. działalność szkolnictwa polskiego za granicą. W bogatym programie znalazło się miejsce dla warsztatów dydaktycznych, szkoleń metodycznych i paneli dyskusyjnych. 7 lipca dyrektor Biura Nowych Technologii Magdalena Hajduk w trakcie godzinnych warsztatów nakreśliła szerszy kontekst zagadnienia rewolucji technologicznej z perspektywy działalności Instytutu Pamięci Narodowej i zapoznała słuchaczy z wynikami badań Instytutu zawartymi w raportach z 2022 i 2023 roku, a także z najważniejszymi działaniami edukacyjnymi Biura Nowych Technologii IPN, wykorzystującymi nowoczesne technologie (gry edukacyjne i aplikacje, maraton HISTHACK, projekt „Cyfrowi Bohaterowie”, pakiet materiałów edukacyjnych dla nauczycieli). Udział w spotkaniach z osobami znającymi specyfikę i uwarunkowania pracy oświatowo-naukowej za granicą, sprzyjał nawiązywaniu wartościowych kontaktów i rozpoznaniu potrzeb w zakresie pielęgnowania kultury i tożsamości polskiej.

Zdjęcia: © Agata Pawłowska

Uroczyste podsumowanie Kongresu

Odczytanie i przyjęcie Rekomendacji Kongresu wypracowanych przez Uczestników

W 1. Światowym Kongresie Polskiej Edukacji i Nauki za Granicą wzięło udział ponad 500 uczestników z 41 państw, nawet tak odległych jak Argentyna czy Australia. Oprócz nauczycieli języka polskiego w polskich szkołach i ośrodkach za granicą, rodziców oraz przedstawicieli organów prowadzących szkoły, w wydarzeniu uczestniczyła także młodzież - wolontariusze polonijni oraz absolwenci szkół polskich w USA i Wielkiej Brytanii, dla których wyjazd do Polski był nagrodą za doskonałe wyniki na maturze.

„W funkcjonowaniu szkół polskich poza granicami kraju najważniejsze są dzieci i młodzież, dlatego planujemy w przyszłym roku organizację Pierwszego Światowego Festiwalu Polskiej Młodzieży za Granicą tutaj w Polsce, aby integrować młodych ludzi, którzy są kwintesencją funkcjonowania środowisk polonijnych na świecie” - ogłosił Tomasz Rzymkowski, sekretarz stanu, pełnomocnik rządu ds. rozwoju i umiędzynarodowienia edukacji i nauki. Dodał, że resort edukacji i nauki dostrzega konieczność udziału młodych Polaków mieszkających za granicą w dialogu nad edukacją polonijną oraz we wspieraniu rozwoju innych inicjatyw i organizacji młodzieżowych, m.in. harcerstwa i klubów sportowych.

W trakcie kongresu przedstawiciele środowisk edukacyjnych z całego świata mogli się spotkać i podzielić się swoimi doświadczeniami w pracy nad językiem polskim, prowadzeniu polskich szkół i uatrakcyjnieniu oferty dydaktycznej. „Podzieliliśmy uczestników na siedem paneli. Odbywały się dyskusje, mamy wnioski. Robiliśmy warsztaty tematyczne, dotyczące np. rękodzieła artystycznego, warsztaty medialne zorganizowane przez TVP oraz szereg innych aktywności, które uczestnik mógł sobie w dowolny sposób wybrać” - zaznaczył prof. Jacek Gołębiowski, dyrektor Instytutu Rozwoju Języka Polskiego im. św. Maksymiliana Marii Kolbego.

W opinii zarówno organizatorów, jak i uczestników kongresu, język polski jest najważniejszym przedmiotem szkolnym w Polsce i poza jej granicami. Bez jego znajomości nie ma mowy o nauce polskiej historii i kultywowaniu polskiej tożsamości narodowej. Jednak nauka powinna być dla dzieci i młodzieży, wyrosłej już w świecie cyfrowym, atrakcyjna, oparta w dużej mierze na przekazach audiowizualnych. Służy temu np. projekt „Innowacyjna Historia - nowoczesne technologie w służbie edukacji”. W ramach projektu zostały stworzone dwa fabularne filmy historyczne w technologii wirtualnej rzeczywistości, dzięki którym widzowie mogą niemal dosłownie uczestniczyć w Powstaniu Warszawskim czy wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r.

„Po zakończeniu prezentacji w Polsce będziemy prezentować te żywe lekcji historii - Kartkę z Powstania i Wiktorię 1920 - w różnych środowiskach polonijnych, aby uczyć miłości do Ojczyzny i w tak innowacyjnej formie pokazać za granicą, że Polska jest nowoczesnym krajem” - powiedział prof. Jacek Gołębiowski.

Wnioski z kongresu, opracowane na podstawie obserwacji i potrzeb zgłaszanych przez uczestników, zostały ogłoszone przez ministra Tomasza Rzymkowskiego i staną się zaleceniami do dalszej pracy zarówno dla organizatora - Instytutu Rozwoju Języka Polskiego im. św. Maksymiliana Marii Kolbego, jak i innych podmiotów, które odpowiadają za polską edukację za granicą. Najważniejsze jest stwierdzenie, że szkoła polska poza granicami kraju jest miejscem integracji środowiska polonijnego, dlatego powinna funkcjonować ponad wszelkimi podziałami. Sprzyja temu utrzymywanie dobrych relacji oraz skuteczna komunikacja.

„Tam, gdzie nasze dzieci zdobywają wiedzę i umiejętności, wspierany jest proces wychowawczy, który spoczywa na rodzicach. Dlatego polska szkoła w kraju czy za granicą jest dobrem nas wszystkich i absolutną świętością bez względu na to, jakie poglądy reprezentujemy i jakie wartości dla nas są ważne” - podkreślił minister Tomasz Rzymkowski. Dodał, że należy również zapewnić integralność procesu kształcenia od przedszkola do poziomu akademickiego. Dotyczy to w szczególności promocji języka polskiego i literatury polskiej. Wsparciem w tym zakresie będą m.in. oczekiwane przez edukatorów ze szkół polonijnych konkursy z ułatwioną procedurą.

Rekomendacje
I ŚWIATOWEGO KONGRESU EDUKACJI I NAUKI
dla edukacji polonijnej sformułowano na podstawie dyskusji,
spotkań panelowych, prezentacji i wykładów

Uczestnicy Kongresu uznają, że niezmienną misją szkoły polonijnej i polskiej poza granicami kraju jest podtrzymywanie i kształtowanie tożsamości narodowej. Jej wypełnienie w aktualnych warunkach wymaga współpracy między podmiotami krajowymi i polonijnymi, a w szczególności:

1. Szkoła polska poza granicami kraju ma być miejscem integracji środowiska polonijnegoi powinna funkcjonować ponad podziałami. Mają temu sprzyjać dobre relacje i komunikacja.
2. Należy zapewnić integralność procesu kształcenia od przedszkola po poziom akademicki.
3. Ważnym zadaniem środowisk polonijnych jest promocja języka polskiego i kultury polskiej w miejscu zamieszkania. Wielość pomysłów zaproponowanych w trakcie Kongresu świadczy o wysokiej świadomości środowisk odpowiedzialnych za edukację poza Polską i o pilnej potrzebie wdrożenia działań promocyjnych. Wsparciem w tym zakresie będą przedsięwzięcia oparte na uproszczonych procedurach konkursowych.
4. Duszą systemu oświaty jest młodzież. Dostrzegamy konieczność udziału młodych Polaków mieszkających za granicą w dialogu nad edukacją polonijną oraz wspierania rozwoju innych inicjatyw i organizacji młodzieżowych, na przykład harcerstwa, klubów sportowych itp. Rekomendujemy w roku 2024 zorganizowanie w Polsce Pierwszego Światowego Festiwalu Młodzieży Polskiej zza Granicy.
5. Młodzież stawia na nowoczesność. Zatem nauczanie języka polskiego i rodzimej kultury powinno mieć także formę wykraczającą poza klasyczną formułę klasowo-lekcyjną i być realizowane m.in. w formule spotkań teatralnych, muzycznych, tanecznych, medialnych, w stylu odpowiadającym potrzebom młodego pokolenia.
6. Nauczanie języka polskiego powinno być realizowane przy aktywnym udziale  placówek oświatowych, kulturalnych, muzealnych i naukowych w Polsce i za granicą.
7. Należy wzmacniać istniejące placówki oraz inicjować i wspierać powstawanie nowych ośrodków edukacyjnych za granicą, a także systematycznie dążyć do zwiększania liczby uczących się języka polskiego i przedmiotów nauczanych w języku polskim.
8. Szczególną opieką należy otaczać małe szkoły, działające w wyjątkowo niekorzystnych warunkach.
9. Należy nadal podejmować działania umożliwiające stabilizację funkcjonowania szkół poprzez ustalenie precyzyjnych i jasnych zasad ich finansowania.
10. Terminy procedur konkursowych oraz wypłacania środków finansowych powinny być  dostosowane do organizacji roku szkolnego.
11. Należy zadbać o rozwijanie systemowego przygotowania nauczycieli do nauczania języka polskiego za granicą oraz o stabilność ich drogi zawodowej (prestiż zawodu, wynagrodzenie oraz kwalifikacje), by zapobiegać negatywnemu zjawisku rotacji kadry dydaktycznej.
12. Należy rozwijać programy systemowego wspierania metodycznego nauczycieli i rodziców, których rezultatem będzie zwiększenie zaangażowania uczniów i ich rodziców w proces nauczania języka polskiego i kultury polskiej.
13. Należy poza Polską i w Polsce podejmować działania na rzecz zagwarantowania polskim szkołom wsparcia przez władze danego kraju (regionu).
14. Należy zawierać porozumienia bilateralne, które umożliwią umieszczanie oceny z języka polskiego na świadectwie szkoły systemowej w kraju zamieszkania ucznia.
15. Trzeba umożliwić Polonii korzystanie z programu „Mała książka - wielki człowiek” na takich samych zasadach, na jakich funkcjonuje on w Polsce.
16. Należy zwrócić szczególną uwagę na wytworzenie więzi z uczniami kończącymi szkołę, by zapewnić ciągłość funkcjonowania placówek i wymianę pokoleniową osób działających na rzecz szkolnictwa polskiego poza Polską.
17. Należy skupić się na takich formach współpracy środowisk polonijnych ze szkołą polonijną, by absolwenci szkół średnich mogli na co dzień mieć styczność z językiem polskim. Dlatego należy dążyć do zaoferowania im atrakcyjnych warunków studiów, szkoleń i staży.
18. Przy organizacji kolejnych kongresów należy zadbać o rozszerzenie formuły panelowej celu umożliwienia szerszej dyskusji uczestnikom spotkań polonijnych.

Jachranka, 8 lipca 2023 r.

Zdjęcia: © Agata Pawłowska

P R O G R A M
I Światowego Kongresu Edukacji i Nauki Polskiej za Granicą 2023

I Światowy Kongres Edukacji i Nauki Polskiej za granicą
dofinansowany ze środków Ministra Edukacji i Nauki

CAŁOŚCIOWA REALIZACJA PORTALU KONGRESU: © CENTRUM MEDIALNE IRJP